Jak uprawiać zioła w domu?

Wprawdzie już niemal wszędzie – od hipermarketów po osiedlowe warzywniaki – można kupić świeże zioła w doniczkach, jednak po kilku dniach od przyniesienia do domu rośliny najczęściej zaczynają więdnąć lub zasychać i nadają się właściwie do wyrzucenia. To dlatego, że uprawiane są w ściśle kontrolowanych warunkach i doświetlane, a w naszych domach jest dla nich za sucho, za ciemno, za zimno lub zbyt ciepło, poza tym przeszły transport i czekały na zakup raczej w dość niskich temperaturach. Można spróbować zaraz po przyniesieniu do domu przesadzić je do większej doniczki z dobrym podłożem i postawić w miejscu, w którym rośliny będą miały najodpowiedniejsze warunki (np. parapet okna południowego dla gatunków wymagających dobrego nasłonecznienia), choć te zabiegi nie zawsze kończą się powodzeniem. Rozwiązaniem idealnym jest samodzielny wysiew i uprawa ziół w domu. Podpowiadamy, które gatunki się do tego nadają, jakich warunków uprawy wymagają, do czego je stosować i jakie maja właściwości lecznicze.

Zioła jednoroczne

---

• Rzeżucha

Uprawa: Tak naprawdę to pieprzyca siewna. Roślina z rodziny krzyżowych (kapustowatych), w Polsce uprawiana zazwyczaj w kiełkownicy lub na wilgotnej ligninie (szczególnie przed Wielkanocą), ścinana i wykorzystywana w kuchni w fazie dwóch liścieni. Można ją również z powodzeniem uprawiać w ogródku lub w doniczce. Wystarczy uniwersalne podłoże do kwiatów lub ziół, regularne podlewanie (rzeżucha „lubi” wilgoć), umiarkowany dostęp do światła. Kiełkuje około 5–7 dni i po tym czasie nadaje się już do spożycia. Można również poczekać i pozwolić jej dorosnąć do wysokości 10–15 cm, a następnie zacząć zbierać listki.

Wykorzystanie: świeże listki lub łodyżki z listkami.

Zastosowanie: roślina przyprawowa, wyrazisty, nadający pikantny smak dodatek do kanapek, past, zup, sosów, sałatek, potraw z ziemniaków i jajek, itp.

Zalety: duża zawartość wit. C, ponadto zawiera wit. K i B1, białko, cukry, jod, wapń, potas, żelazo, kobalt oraz nikiel. Charakterystyczny smak nadają jej olejki eteryczne, które mają w składzie związki siarki.

Apteczka: Tradycyjnie polecana jest jako roślina podnosząca odporność na infekcje, na wzmocnienie włosów i paznokci, poprawę trawienia, pomocna w łagodzeniu dolegliwości reumatycznych.

Łatwa w uprawie, można ją siać przez cały rok.

• Bazylia

Uprawa: Wdzięczna w uprawie, choć wymaga dobrze nasłonecznionego stanowiska do prawidłowego zrostu. Wysiana z nasion szybko kiełkuje i bardzo ładnie rośnie. Wymaga ziemi żyznej, próchniczej i dużej ilości światła, dlatego najlepiej wysiewać ją w marcu, szczególnie, jeśli chcemy ją przesadzić do przydomowego ogródka. Można ją jednak siać z przeznaczeniem do domowej uprawy przez cały rok. Ponieważ ma bardzo drobne nasionka, najprościej jest wysiać ją rzutowo na tacce do produkcji rozsady, przykryć 0,5–1 cm podłoża, a potem przepikować. W czasie kiełkowania nie wolno dopuścić do przesuszenia podłoża, potem należy podlewać rośliny umiarkowanie, a latem można je zraszać co kilka dni. Bazylia właściwie nie wymaga nawożenia, o ile została posadzona w dobrej jakości podłożu (np. specjalistycznym do ziół).
Kiełkuje od 7 do 14 dni, a jej dalszy wzrost zależy od ilości dostępnego światła słonecznego, dlatego rośliny posiane zimą będą zazwyczaj mniejsze. Żeby ułatwić sobie założenie uprawy bazylii, można kupić gotowe nasiona na krążku, który od razu umieszcza się w doniczce przeznaczonej do uprawy.
Żeby bazylia ładnie się rozkrzewiała i wytworzyła silny system korzeniowy, należy ją uszczykiwać (odcinać pędy wierzchołkowe) od momentu, kiedy osiągnie ok. 15 cm wysokości.
Bazylia pospolita to jedna z najpopularniejszych odmian, ale warto poeksperymentować również z innymi, takimi jak np.: bazylia cytrynowa, cynamonowa, falbaniasta, grecka drobnolistna, sałatowa, „Green Pepper”, kamforowa, waniliowa.

Wykorzystanie: do celów kulinarnych wykorzystuje się świeżo zerwane listki. Jest bazą do zielonego sosu pesto i znakomicie komponuje się z potrawami z pomidorów i ogórków, sałatami i sałatkami, potrawami z drobiu, zupami (szczególnie pomidorową!), twarogiem, omletami, masłem ziołowym, makaronami. Żeby nie traciła cennych walorów smakowych, należy ją dodawać pod koniec gotowania lub po przyrządzeniu potrawy. Suszona bazylia jest składnikiem mieszanek ziół do dań kuchni śródziemnomorskiej, wykorzystywana jest do przyprawiania zup, potraw z mięsa i ryb, pizzy, potraw z grochu. Bazylią można aromatyzować oliwę, a świeżą także zamrozić – należy ją przed włożeniem do zamrażalnika posmarować oliwą z oliwek.

Zalety: olejek eteryczny, enzymy, garbniki, sole mineralne (m.in. potas, wapń, fosfor, magnez i żelazo), witaminy A, E, C, wit. z grupy B, glikozydy, saponiny, flawonoidy.

Apteczka: Dzięki zawartości olejków eterycznych bazylia wspomaga trawienie, stosowana jest na kolkę, niestrawność, łagodzi wzdęcia i bolesne skurcze żołądka. Wykorzystuje się ją w leczeniu chorób górnych dróg oddechowych, do płukania gardła, a także do przemywania trudno gojących się ran.

Rozgniecione liście zapachem odstraszają komary!

Rośliny wieloletnie

---

• Melisa

Uprawa: Znana ze swoich właściwości uspokajających i walorów smakowych, pochodzi z rodziny jasnotowatych, dorasta nawet do 100 cm. Jej liście zawierają olejek eteryczny – po zgnieceniu wydzielają przyjemny, cytrynowy zapach. Uprawa w doniczce zapewnia stały dostęp do świeżych listków.
Można ją wysiewać na tackę, np. do podłoża do produkcji rozsady, na głębokość 2–3 cm; po osiągnięciu pożądanej wysokości (5–8 cm) przesadzamy rośliny do doniczek z żyznym podłożem. Można również wysiać melisę bezpośrednio do doniczek, przy czym należy pamiętać o żyznym podłożu i cienkiej warstwie drenażu, który umożliwi odprowadzenie nadmiaru wody. Melisa lubi glebę lekką, zasobną w wapń i częste podlewanie (można ją również co kilka dni spryskiwać wodą), a także ciepłe, słoneczne miejsca. Nawożenie – rozcieńczonym nawozem płynnym (do ziół) w okresie od wiosny do jesieni.

Wykorzystanie: świeże lub suszone liście, suszone ziele (cała naziemna część rośliny).

Zastosowanie: Świeże liście mają silniejszy aromat i stosuje się je do: jaj, ryżu, sałat, surówek, potraw z mięsa i ryb (po przyrządzeniu), past twarogowych, masła ziołowego, aromatyzowania octu i oliwy, orzeźwiających koktajli warzywnych i napojów.
Suszone liście i ziele wykorzystuje się do sporządzania naparów, tradycyjnie stosowanych w ziołolecznictwie. Można również przyprawiać dania z drobiu, wieprzowiny dziczyzny, gotowane warzywa, sosy ziołowe i buliony.

Zalety: bogate źródło wit. C i soli mineralnych, zawiera również garbniki, flawonoidy, kwasy organiczne, terpeny i olejek eteryczny.

Apteczka: Napar z melisy stosowany jest w stanach łagodnego napięcia nerwowego, bezsenności, migrenach, chorobie wrzodowej i zaburzeniach trawienia. Można go też wykorzystać do płukania ust lub zewnętrznie, po ukąszeniach owadów, na opryszczkę.

• Mięta pieprzowa

Uprawa: Podobnie jak melisa i bazylia, mięta należy do rodziny jasnotowatych. Mięta pieprzowa jest stosunkowo prostą w uprawie gruntowej i silnie rozkrzewiającą się rośliną, która w Polsce wykorzystywana jest w postaci suszonego ziela do przyrządzania wspomagających trawienie herbatek, a w postaci świeżej do przygotowania orzeźwiających napojów, do drinków, sałatek owocowych, sosów, zup. Wymaga żyznego, lekkiego podłoża z dużą zawartością próchnicy, lubi wilgoć i słońce, choć radzi sobie również w półcieniu.
Uprawa z nasion jest bardzo trudna i rzadko się udaje w warunkach domowych. Jeśli jednak nie brakuje nam cierpliwości, można zakupić nasiona u dobrego producenta, a następnie wysiać je do pojemników na rozsadę, po stratyfikacji (namoczone nasiona umieszcza się na 7 dni w lodówce). Zaleca się siew punktowy (kilka nasion w jednym miejscu) na głębokość ok. 0,5 cm. Mięta do kiełkowania potrzebuje wysokiej temperatury – ok. 25°C – i wysokiej wilgotności podłoża. Kiełkowanie trwa bardzo długo – od 2 tyg. do nawet 2 miesięcy, nawet najlepszy materiał siewny nie gwarantuje też powodzenia uprawy – średnio kiełkuje ok. 10 proc. nasion .
Zdecydowanie łatwiejsza jest uprawa gotowej sadzonki (polecamy zakup w wyspecjalizowanych w produkcji sadzonek gospodarstwach) lub posadzenie w doniczce sadzonki wegetatywnej (z kłączy) bądź też odnóżki pozyskanej przez podział nadmiernie rozrośniętej w doniczce lub ogródku rośliny.
W sprzedaży dostępne są również inne odmiany mięty, np.: cytrynowa, truskawkowa, pomarańczowa, czekoladowa, mięta jelenia, okrągłolistna, długolistna, peruwiańska, odmiana „Eichenau”, polska, winna, figowa, tajska karbowana, górska, japońska, indiańska, mięta kminkowa, jagodowa i wiele innych. Warto poszukać sadzonek u sprawdzonych sprzedawców w internecie i poeksperymentować w kuchni!

Wykorzystanie: zielone listki i całe łodyżki są znakomitym dodatkiem do orzeźwiających napojów i drinków, służą też do dekoracji i przyprawiania zup (np. zupy krem z marchwi), mięs, ryb, sałatek owocowych, octów, warzyw. W kuchni irlandzkiej i angielskiej sos miętowy, na bazie pokrojonych liści mięty i octu dodaje się do pieczonych dań z baraniny. Suszoną miętę również wykorzystuje się jako przyprawę, a ponadto jest ona składnikiem herbatek i mieszanek ziołowych pobudzających trawienie, napar zastępuje też doskonale zwykłą herbatę, szczególnie w upalne dni.

Zalety: olejki eteryczne (m.in. mentol), glikozydy, flawonoidy, garbniki, sole mineralne i in.

Apteczka: mięta w różnej formie (napar, olejek itp.) zalecana jest na poprawę trawienia (pobudza wydzielanie soków trawiennych), przy wzdęciach, skurczach żołądka i jelit, w kamicy żółciowej. Ma działanie odkażające, dlatego napary i wyciągi alkoholowe oraz olejki stosuje się również zewnętrznie: do płukania jamy ustnej, masażu, kąpieli, przemywania skóry, przy bólach głowy i bólach reumatycznych lub neuralgicznych. Olejek działa przeciwświądowo zastosowany miejscowo na skórę po ukąszeniu owadów.

• Rozmaryn lekarski

Uprawa: Jako że ten wiecznie zielony krzew pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego, jest rośliną wymagającą stanowiska słonecznego (np. południowego parapetu) i przepuszczalnego podłoża, lekko wapiennego, a także umiarkowanego podlewania (można go nawet nieznacznie przesuszyć). Uprawę z siewu należy rozpocząć od produkcji rozsady: nasiona wysiewamy do pojemników, po 2–3 sztuki, na głębokość około 0,5 cm i stawiamy w dobrze nasłonecznionym i ciepłym miejscu pilnując, by podłoże pozostawało wilgotne. Po wykiełkowaniu należy rozsadę przepikować, a następnie przesadzić do doniczek. Rozmaryn wymaga umiarkowanego nawożenia od wiosny do jesieni (sprawdza się tu dostępny w sklepach ogrodniczych nawóz do ziół, humus) oraz przesadzania co roku do większej doniczki. Uwaga! Nasiona najlepiej wysiewać w marcu, trzeba się również uzbroić w cierpliwość, bo należą do tych, które długo i trudno kiełkują.
Rozmaryn można również rozmnażać wegetatywnie – od dorosłej rośliny należy oderwać młodą gałązkę o długości minimum 10 cm, z 6–8 parami liści. Dolne listki trzeba oberwać, a potem wsadzić gałązkę do wilgotnego piasku. Po około 8 tygodniach ukorzenioną sadzonkę przesadza się do doniczki lub gruntu.
Żeby rozmaryn ładnie się rozkrzewiał, należy pamiętać o uszczykiwaniu, czyli obcinaniu pędów wierzchołkowych.

Wykorzystanie: świeżo zerwane listki lub gałązki wykorzystuje się jako przyprawę do mięs (szczególnie ciężkostrawnych, jak baranina, jagnięcina, gęś, wołowina i wieprzowina), dodaje się do pieczonych ryb, potraw z ziemniaków i zup jarzynowych. Podobnie jak świeże, wykorzystuje się również suszone liście i gałązki rozmarynu.

Zalety: zawiera olejek eteryczny, flawonoidy, kwasy fenolowe, trójterpeny, garbniki, gorycze, saponiny.

Apteczka: rozmaryn ma działanie rozkurczające i wiatropędne, ułatwia trawienie i poprawia apetyt. Działa żółciopędnie, uspokaja, stosowany jest także przy zaburzeniach krążeniowych. Olejek wykorzystywany jest do nacierania w bólach reumatycznych, mięśniowych i zapaleniu korzonków, a napary polecane są do przemywania skóry w stanach zapalnych i przy źle gojących się ranach.



Przeczytaj również drugą część naszego artykułu: Uprawa ziół w domu - część II >>

zdjęcia: pixabay.com